Mbas dhjetra proceseve në gjykata, për herë të parë në Shqipëri Gjykata Kushtetuese ka ndërhyrë për të zgjidhur problemin e lënies së testamentit, duke udhëruar Kuvendin që të përfshijë në ligj gruan apo bashkëjetuesen. Të dyja ishin të pambrojtura nga dispozita e shfuqizuar tanimë si antikushtetuese dhe që i jepte të drejtë testatorit që të linte trashëgimtarë vetëm fëmijët dhe ata që kishte në linjë gjaku. Kuvendi ka kohë deri në 7 shkurt 2025 për të zgjidhur detyrat e gjykatës kushtetuese e cila u vu në lëvizje nga gjykatat më të ulëta që kishin përballë dy gra, njëra ish- bashkëshortja e lënë jashtë testamentit por që kërkonte pavlefshmëri dhe lënien e pasurisë vetëm të birit dhe tjetra bashkëjetuesja e cila ishte përfshirë në testament së bashku me trashëgimtarin. Gjykata Kushtetuese duke kujtuar mbrojtjen e veçantë të martesës dhe familjes, kujton se pas ndryshimeve në kodin e familjes të vitit 2003 ligjvënësi ka përfshirë edhe bashkëjetesën duke zgjeruar konceptin tradicional në familjes në vend. Por për ta shpjeguar më mirë se çfarë ndodh mbas këtij vendimi të Kushtetueses dhe cilat ishin problemet me testamentet në gjykata së bashku me gjyqtaren e lartë Vojsava Kola.
Vojsava Kola (Osmanaj) -Anëtare e Gjykatës së Lartë
Anila Hoxha: E para, ku konsiston vendimi i Gjykatës Kushtetuese që mori shkas nga një vendim i Gjykatës së Lartë për testamentin?
Vojsava Kola: Vendimi i Gjykatës Kushtetuese i vitit 2023, në fakt u inicua me kontroll incidental nga dy gjykata. Pretendimet që ngriti shtetasja në çështjen në fjalë ishte që vërtet që ky nen mbron një kategori personash, pra e kufizon të drejtën testatorit për të lënë pasurinë duke mos përjashtuar të paralindurit, të paslindurit dhe vëllezërit dhe motrat. Dhe neni 377 parashikon dhe sanksionon se “nëse një trashëgimlënës nuk ka të paralindur, të paslindur, vëllezër dhe motra, ai mund t’a lërë pasurinë me testament kujtdo”. Pra, në pamje të parë nëse e shikon këtë nen, ti e kupton që bashkëshorti nuk është përmendur. Në fakt, ky është një vendim shumë i veçantë i Gjykatës Kushtetuese, se konstatoi antikushtetueshmërinë, por në fakt të boshllëkut ligjor. Pra, ti nuk mund t’a kufizosh një individ i cili gjatë gjithë jetës së tij ka të drejtën e plotë për t’a disponuar pasurinë, për t’a dhuruar, për të disponuar në mënyrë të tjera dhe për t’a shitur etj. Nuk ka asnjë kufizim. Ndërkohë, që me testament ti i vendos kufizim dhe pika 2 që Gjykata Kushtetuese e konstatoi lidhur me bashkëshortin apo me bashkëjetuesin. Pra, sipas Gjykatës Kushtetuese aty nuk ka garanci për këtë trashëgimtar, i cili në fakt është i radhës së parë. Pra, bashkëshorti është në radhën e parë të trashëgimisë ligjore.
Anila Hoxha: Po flasim për bashkëshortin edhe kur është prindi i fëmijëve të testatorit?
Vojsava Kola: Por, nuk përmendet as bashkëshorti në fakt. Edhe bashkëjetuesi sigurisht që nuk përmendet.
Anila Hoxha: Bashkëshorti, në ligjin që u shfuqizua kishte të njëjtin mungesë garancie?
Vojsava Kola: Po, kishin mungesë garancie dhe ka një gjë. Se nuk është se u shfuqizua në fakt ky nen. U konstatua si antikushtetues. Gjykata kushtetuese i la edhe një afat parlamentit, një afat 1-vjecar për të plotësuar boshllëkun ligjor. Nëse lexon të gjithë vendimin e Gjykatës Kushtetuese ka marrë edhe modele të legjislacioneve të tjera.
Anila Hoxha: Ligji në Shqipëri është i kësaj natyre, që i lë të drejtë testatorit t’a lër trashëgiminë e tij vetëm brenda trungut familjar. Ku nuk përmendet as bashkëjetuesi.
Vojsava Kola: Po, në fakt vendimi i Gjykatës Kushtetuese ishte për bashkëjetuesin. Gjykata Kushtetuese konstatoi dhe i citoi problemet në dy aspekte. E para, kufizimi i të drejtës për të disponuar pasurinë duke dhënë edhe modele të ndryshme që legjislatori duhet t’i ketë në konsideratë, pra në kuptimin që vërtetë ne jemi një shoqëri tradicionale, pra kemi konceptin e familjes. Historikisht ka patur një rëndësi shumë të madhe në vendin tonë, por ndryshimet e ndryshme të shoqërisë dhe zhvillimet e saj sigurisht e panë që familja dhe koncepti i familjes nuk mbetet tek tradicionali. Pra, familja nuk dmth. që është vetëm nëna, babai apo vëllëzërit dhe motrat apo edhe fëmijët. Pra, familja mund të jetë edhe bashkëjetuesi, mund të jetë edhe ai person që ti po ndan gjithë jetën dhe sigurisht që kërkon një garanci ligjore dhe nga ana tjetër u pa në drejtim të bashkëjetuesit apo edhe të bashkëshortit. Në rast se shikojmë nenin nuk i është dhënë garanci, pra nuk është se ka garanci. Dhe kjo lidhet edhe me trashëgiminë ligjore. Tek trashëgëmia ligjore bashkëshorti nuk është se ka një pozicion shumë të favorshëm. Unë e thashë që në rast se një person nuk ka fëmijë dhe trashëgimtari i vetëm i radhës së parë është bashkëshorti, ai nuk e trashëgon të gjithë pasurinë, por kalon në radhën e dytë. Kalimi i pasurisë mbas vdekjes bëhet në dy mënyra. E para, kur ti ke shprehur një vullnet nëpërmjet testamentit, kjo quhet trashëgimia testamentare dhe kjo kufizohet nga neni 377 që ne thamë. Pra, duhet të zgjedhësh një trashëgimtar nga 3 radhët e para që t’ja lësh pasurisë me testament. Vetëm nëse nuk ke këto, atëherë mund t’ja lësh dikujt tjetër. Ndërkohë kur ti nuk ke lënë testament, ke ndërruar jetë, çelet dëshmia e trashëgimisë ligjore. Pra, është një mënyrë tjetër e kalimit dhe tek trashëgimia ligjore gjithmonë do të lihen në konsideratë rezerva ligjore, pra nuk mund t’a përjashtojë që do të thotë psh, unë këtë pasuri e lë me testament djalit të motrës apo djalit të vëllait kur në fakt ka nipër dhe mbesa. Pra, janë fëmijët të mitur që e trashëgojnë me zëvëndësim ose kur ka një person të paaftë për punë psh. mund të jetë prindi, i cili është invalid, ka qenë në ngarkimin e tij dhe është i paaftë për punë. Pra, në këtë mënyrë kufizohet. Pra, janë të lidhura të dyja.
Anila Hoxha: Me ndërhyrjen e Gjykatës Kushtetuese, preket ajo që e konsideruat tradicionalja, pra familja. Sa mund të guxojë ligjvënësi sipas jush për t’a hapur akoma më tej vullnetin e testatorit?
Vojsava Kola: Në Kodin e Familjes, bashkëjetesa ka një nen që e parashikon dhe thotë që mund të garantohet dhe përfiton të njëjtat të drejta gjatë martesës, por kjo duhet të jetë pak a shumë e provuar. Kërkon një akt, kërkon një dokument, pra është shumë e vështirë të provohet bashkëjetesa. Unë mendoj që është një vendim shumë i mirë, shumë i guximshëm, por do të dojë ndryshime jo vetëm në Kodin Civil, do të dojë ndryshime edhe në Kodin e Familjes. Nëse ti do t’a mbrosh bashkëjetuesin, disponimi me testament, pra të kufizosh këtë individ duke i thënë që ti do t’a mbrosh jo vetëm fëmijën, prindërit, vëllezërit dhe motrat por edhe bashkëjetuesin duhet t’a kesh konceptin shumë të qartë. Sesi do t’a provosh këtë bashkëjetues apo bashkëjetesë?! Dhe kjo do të shkojë tek Kodi i Familjes. Tani, Kodi i Familjes ka shumë pak rregullime. Ne kemi patur procese gjyqësore që kanë pretenduar bashkëpronësi për shkak të një pasurie të fituar gjatë bashkëjetesës, kanë pretenduar bashkëjetesën por ka qenë shumë i vështirë për t’u provuar. Raste të rralla kanë qenë që kanë lindur fëmijë gjatë bashkëjetësës psh. kanë marrë kredi etj dhe këto po, janë konsideruar të provuara nga gjykata. Por, rastet e tjera janë shumë të vështira. Prandaj ligjvënësi mund ti bëj këto, por do të dojë ndërhyrje vetëm në Kodin Civil. Për mua, në Kodin e Familjes, me patjetër dhe në disa nene të tjera të Kodit Civil.
Anila Hoxha: Për të qenë një kazus sa më i kompletuar?
Vojsava Kola: Për të qenë të lidhura sepse koncepti i bashkëjetësës do shkosh tek Kodi i Familjes,e ke aty.
Anila Hoxha: Megjithatë, qytetarët të cilët lënë një testament tek noteri në shumë raste vullneti i tyre goditet sërisht gjyqësisht nga ata të cilët janë përjashtuar nga ky testament. Nga praktika juaj gati 17 vjeçare në drejtësinë shqiptare cfarë do të veçonit, cilat janë arsyet, përse trashëgimtarët e përjashtuar e kundërshtojnë testamentin dhe vullnetin e personit të tyre të dashur, i cili i përjashtoi nga testamenti?
Vojsava Kola: Ka shumë raste në fakt. Duke marrë edhe në konsideratë edhe shoqërinë pak patriarkale që ne si vend kemi qenë shpesh herë në çështjet gjyqësore janë përjashtuar vajzat. Pra, ka kaluar pasuria tek djemtë e familjes duke u përjashtuar vajzat, të cilat sigurisht kanë goditur testamentet përkatëse, duke kërkuar të drejtat e tyre testatore. Ndërkohë, që ka raste të tjera që ne i kemi ende në diskutim dhe ka edhe mendime dhe qëndrime të ndryshme nga kolegët që “a mund të ngrihet trashëgimtari dhe të kundërshtojë një testament dhe vullnetin e tij të prindërit”, pra që i rrjedhin nga prindëri, duke mos ditur vullnetin. Pra, ta them me fjalë të thjeshta në rast se një person ka bërë një testament të caktuar duke disponuar pasurinë tek njëri fëmijë, 3 fëmijët e tjerë kanë qenë gjallë dhe nuk kanë patur asnjë kundështim ndaj këtij testamenti për një periudhë të caktuar vitesh për 10 apo 15 vjet. Mbas ndërrimit të jetës të njërit prej këtyre fëmijëve, pra që është përjashtuar nga testamenti ngrihen fëmijët e tjerë dhe godasin testamentin. Dhe diskutimi i madh që ne kemi edhe ndërmjet kolegëve është që “a ka të drejtë dhe interes të godasë këtë testament duke pretenduar të drejta që në fakt kanë qenë të lidhur me prindërit e tij”.
Anila Hoxha: Dhe ende nuk jeni shprehur për këtë gjë?
Vojsava Kola: Nuk jemi shprehur për këtë gjë ende. Ka qëndrime të ndryshme.
Anila Hoxha: Përjashtimi i vajzave nga testamenti, çfarë qëndrimesh ka mbajtur më së shumti gjykata?
Vojsava Kola: Atëherë, në përgjithësi nuk ka qenë vetëm testamenti ka qenë trashëgimia ligjore. Ne kemi patur një rast të fundit që ishin çelur dy dëshmi trashëgimie ligjore para vitit 2013 dhe kanë qenë çelur me vendime gjykate, jo tek noteri siç janë tashmë dhe ishin bërë dy vendime gjyqësore. Njëri kishte trashëgimtar vetëm djemtë, ndërkohë që tjetri kishte të gjithë trungun familjar sipas certifikatës familjare. Dhe palët kishin regjistruar pasurinë sigurisht në bazë të dëshmisë së parë të trashëgimisë duke përjashtuar vajzat. Ky është një rast për ne i thjeshtë sepse dëshmia e trashëgimisë në fakt nuk të bën pronar, nuk ta jep pronësinë. Është një akt deklarativ.
Anila Hoxha: Zonja gjyqtare, keni raste në gjykatë kur trashëgimtarët godasin testamentin për shkaqe se e kanë konsideruar këtë testament të pavlefshëm për mënyrën si është firmosur, si është marrë nga njëri prej trashëgimtarëve dhe kështu me radhë dhe keni konstatuar ju gjatë gjykimeve raste të tilla?
Vojsava Kola: Ka shumë raste kur goditet testamenti për shkak të formës. Testamenti sipas Kodit Civil mund të bëhet në dy mënyra është testamenti holograf ose me shkrim dore dhe testamenti me akt notarial. Sigurisht që me akt noterial është edhe më i qartë, është edhe më i dokumentuar etj por prapë edhe ky mbart problematika. Mund të ndodh që personi ka qenë invalid, mund të ndodh që personi nuk ka ditur shkrim, këndim, mund të ndodh që ka qenë i verbër etj. Këtu pastaj ndërthyret edhe ligji për noterinë i cili ka parashikime shumë specifike. Pra, në çdo rast noteri duhet të jetë shumë i kujdesshëm. Ne kemi patur shumë raste që janë goditur për shkak të formës.
Anila Hoxha: Si mund të ndodhë, një trashëgimtar të marr testament nga njëri prej prindërve në momentin që ai është i pandërgjegjshëm?
Vojsava Kola: Këto janë çështje provueshmërie pastaj. Një rast që e kemi patur së fundmi, ishte lënë një testament dhe pala ngriti pretendimin që vuante nga ishemia celebrale. Pra gjatë kohës që kishte hartuar aktin noterial kishte qenë në spital, ndërkohë që doli që nuk ishte siç ai pretendonte. Pra, vërtet ishte në gjendje jo të mirë shëndetësore, por jo se ishte i paaftë apo i pazot për të vepruar, pra që kishte zotësi. Këto janë çështje provueshmërie.
Anila Hoxha: Përse i përjashtojnë prindërit shqiptarë fëmijët nga testamenti?
Vojsava Kola: Ky termi përjashtim nuk është se …, ata thjesht ia lënë dikujt, pra në një farë mënyre, në mënyrë të heshtur ata e përjashtojnë fëmijën tjetër. Nuk është se ka ndonjë shkak shumë të përligjur. Në përgjithësi nuk është se përdoret shumë testamenti. Pra, e lënë me trashëgimi ligjore, por arsyeja kryesore që ne dimë është prindërit disponojnë tek fëmijët me të cilët jetojnë deri në fund, përkujdesen për ta etj. Edhe Kodi Civil i pranon si shkaqe këto. Kur flet më vonë edhe për trashëgimtarët që janë të padenjë apo që mund t’i përjashtosh nga trashëgimia etj e pranon edhe këtë shkak. Pra, prindëri me fëmijët me të cilën jeton, përkujdeset për të deri në momentin e ndërrimit të jetës, mund të disponojë me një testament për t’ia lënë atij.
Anila Hoxha: Cili ka qenë procesi më i vështirë i juaji për testamentin dhe dëshminë e trashëgimisë?
Vojsava Kola: Ligji është shumë i qartë, pra ka vendosur disa kritere kjo është dëshmia testamentare, kjo është ligjorja dhe ne thjesht jemi të detyruar të zbatojmë ligjin.
Anila Hoxha: Është urgjente ndërhyja e parlamentit për detyrat që ka lënë Gjykata Kushtetuese në këtë pikë?
Vojsava Kola: Mendoj që po sepse do të ketë një impakt në të gjitha çështjet që ne kemi në shqyrtim dhe do t’a ketë me patjetër impaktin.
Anila Hoxha: Është volum i madh i çështjeve në këtë fushë?
Vojsava Kola: Janë çështje që lidhen si me trashëgiminë ligjore ashtu edhe me trashëgiminë testamentare. Pasi me zotësinë për t’a trashëguar me testament ashtu edhe me rezervën ligjore. Pra, janë të lidhura dhe të ndërthurura. Ka goxha çështje që presin për tu shqyrtuar.
Anila Hoxha: Si ka mundësi që nuk e besojnë noterin? Sepse këto janë akte që merren tek noteri.
Vojsava Kola: Nuk është problemi se nuk e besojnë noterin. Dmth. ne nuk e vendosim në diskutim vullnetin e testatorit, në asnjë moment. Noteri ka qenë aty. Testatori ka qenë aty. E ka shprehur lirisht vullnetin pra unë dua t’a disponoj pasurinë tek nipi, tek djali i motrës time, i cili ka jetuar me mua, është përkujdesur etj. Nuk i vëmë fare në diskutim këto. Problemi është tek kriteret që parashikon Kodi Civil, tek ai kufizimi që i ka bërë testatorit. I ka thënë “po do shkosh tek noteri, do t’a disponosh pasurinë, ke gjithë të drejtën, ama për disponimin janë 1,2,3. Në qoftëse se nuk i ke këta, mund të lësh te kush trashëgimtarë, apo tek kush i afërm që ti dëshiron”. Dhe këtu është problemi. Unë vetë personalisht mendoj që modeli italian është një model shumë i mirë.
Anila Hoxha: Çfarë ka modeli italian?
Vojsava Kola: Modeli italian nuk e kufizon, pra vendos, ka një proporcionalitet, çdo gjë është proporcionale në raport me atë që ti kërkon të garantosh. Modeli italian e mbron familjen, pra i thotë testatorit “ok, unë do të jap liri, t’a disponosh me testament pasurinë tek kush dëshiron ti, pra komshiu, nipi, mbesa, halla, daja, teze, etj por ti nuk do të prekësh me këtë testament pjesën që i takon trashëgimtarëve të tu ligjorë, të cilët i ka përcaktuar ligji”, pra këto radhët e ngushta të para, pra fëmijët, prindërit, motrat dhe vëllezërit. Kjo është një pjesë e paprekshme, për pjesën tjetër mund t’a disponosh aty ku ti dëshiron.
Anila Hoxha: Ndërsa me ligjin që kemi ne, testatori nuk e ka këtë të drejtë?
Vojsava Kola: Jo, absolutisht. Edhe Gjykata Kushtetuese kur ka argumentuar vendimin…
Anila Hoxha: Testatori e lë një testament që kjo pasuri të shkojë tek personi i caktuar, por në fund të ditës është ligji ai që ia kufizon.
Vojsava Kola: Po, ligji thotë që në tre radhët e para, pra tek të paralindurit, të paslindurit dhe vëllezërit dhe motrat zgjidh kë të duash.
Anila Hoxha: Faleminderit, zonja gjyqtare.
Dhoma kombëtare e Noterisë pranon se për tre vjet 15 351 shtetas, kanë lënë testamentin e tyre pranë notëreve, që janë të pahapur dhe depozitime. Në një ndërgjegjësim të tillë, fakt është që në ky akt është më i kundërshtuari në gjykata nga trashëgimtarët, njëlloj si edhe për rastet e heqjes dorë nga trashëgimia ligjore që konsiderohet nga pasardhësit si e falsifikuar dhe e pavlefshme. Një histori të tillë në gjykata po kalon Hava Agallari, e cila këmbëngul se nëna e saj nuk ka hequr dorë nga trashëgimia.
Hava Agallari – Paditëse
Anila Hoxha: Hava, përshëndetje.
Hava Agallari: Përshëndetje.
Anila Hoxha: Cili është testamenti që ka lënë nëna jote?
Hava Agallari: Testamenti që ka lënë nëna ime është që, m’a ka lënë vetëm mua testamentin.
Anila Hoxha: Dhe çfarë shprehte aty?
Hava Agallari: Ajo pohonte me gojën e saj se pjesën time takuese ia lë vajzës time Hava Agollarit.
Anila Hoxha: Sepse?
Hava Agallari: Sepse kjo më ka shërbyer. Kjo ka fëmijë më shumë, kjo është më keq nga ekonomia dhe kjo është pa shtëpi.
Anila Hoxha:E kundërshtuan fëmijët e tjerë ?
Hava Agallari: Jo.
Anila Hoxha: Ranë dakord me testamentin?
Hava Agallari: Po.
Anila Hoxha: Pra, ishte e pakundërshtueshme. Nuk ngritën asnjë dyshim.
Hava Agallari: Po.
Anila Hoxha: Testamentin e shkroi vetë apo e shprehu dëshirën para noterit?
Hava Agallari: Jo, e ka shprehur para noteres.
Anila Hoxha: Si e firmosi?
Hava Agallari: Me anë të gishtit. Se ajo nuk dinte shkrim dhe këndim. Bëri gishtin me bojë.
Anila Hoxha: Mbasi u shpreh që “ia lë vajzës time sepse ajo po më mban, ajo nuk është mirë nga ekonomia….”.
Hava Agallari: Po.
Anila Hoxha: Dhe ti u bëre pronare në bazë të këtij testamenti. Por, ndërkohë ju keni probleme si fëmijë, për një të drejtë trashëgimie, prej të cilës nëna jote ka hequr dorë si trashëgimtare. Është e vërtetë kjo?
Hava Agallari: Jo, nuk është fare e vërtetë. Nëna ime nuk ka hequr dorë në asnjë moment, në asnjë sekondë sepse ajo shkrim dhe këndim nuk dinte njëherë. Dhe të gjithë këta kanë marrë pjesë, ndërsa nëna ime që ishte jetime e hoqën nga prona.
Anila Hoxha: Ishte nga një martesë tjetër nëna jote?
Hava Agallari: Ishte, nga një martesë tjetër. Në asnjë lloj dokumenti nëna nuk ka firmosur. Biles në këtë dokument që ka, ka edhe një prokurë ku aty shënohen mbiemrat e tjerë, nuk është mbiemri i nënës time.
Anila Hoxha: Ti je drejtuar prokurorisë dhe kërkon që kjo çështje të hetohet. Në çfarë rezultati doli prokurorie?
Hava Agallari: Prokuroria doli në rezultatin që ne do t’a mbyllim se vdiq personi që ka falsifikuar dhe personi që ia ka marrë pjesën, se pjesën ky ia ka marrë, pra daja im, vëllai i nënës, për babë.
Anila Hoxha: Në çfarë faze je? Ku gjendet çështja jote në gjykatë, në prokurori? Sa do t’a vazhdosh këtë betejë?
Hava Agallari: Unë do të vazhdoj deri në fund, derisa të arrij atë që nëna ime m’a ka lënë amanet.
Anila Hoxha: Cili është amaneti që iu ka lënë nëna? Se të pashë që u preke?
Hava Agallari: “Ty të kam djalë dhe dua që problemet e mia të mi zgjidhësh deri në fund. Unë djalë nuk pata dhe të kam ty djalë”.
Anila Hoxha: Cilat ishin këto probleme që nëna donte t’i zgjidhte?
Hava Agallari: Ja, kjo e pronësisë. Sepse unë isha në punë. Fëmijët i kisha të vegjël, ndihej e përjashtuar. Me prek, sepse nëna ime ishte shumë e vuajtur dhe kaloi një sëmundje të rëndë, kohët e fundit kaloi në sklerozë.
Anila Hoxha: Ndaj thua që nëna nuk e ka firmosur dëshminë?
Hava Agallari: Këto punë i kanë bërë fshehurazi. Unë nuk kam ditur gjë. Se, kur bëhen dokumentat, një dokument do t’a kem unë patjetër. Unë nuk disponoj asnjë lloj dokumenti për atë. Nëna iku.
Anila Hoxha: Tani je në gjykatë?
Hava Agallari: Po, jam në apel. Kam shkuar, jam interesuar, jo tek zyra e noterëve, jo tek noterët, gjithandej. Kam shkuar në bashki që nëna ime nuk kishte bërë tërheqje. Kam shkuar edhe tek noterja. Ajo më tha “shko tek hipoteka, shko, tha se nuk është regjistruar akoma”.
Anila Hoxha: Për ty është e rëndësishme që të njihesh si trashëgimtare sepse bëhet fjalë për një trung familjar. Çfarë rëndësie tjetër ka, kjo dëshmi trashëgimie që nuk është firmosur nga nëna juaj e ndjerë?
Hava Agallari: Sepse atë e ka marrë dikush tjetër. E ka marrë vëllai i saj, që vëllai i saj tani ka ndërruar jetë, po kjo nuk dmth. që dikush e gëzon pronën e saj.
Anila Hoxha: Ndërkohë si i keni marrëdhëniet me të afërmit nga nëna? Komunikoni?
Hava Agallari: Tani jo. Tani që ne kemi kërkuar, tani që unë kam kërkuar, se unë jam bërë shkak i çdo gjëje, nuk flasin.
Anila Hoxha: Po pse?
Hava Agallari: Po nuk duan. Se po të jetë puna ashtu, ndarja mund të bëhet shumë bukur. “Të takon ty vajza e hallës, babai im vdiq, nëna jote vdiq, të takon. Kjo është e jotja, kjo është e imja”. Ndërkohë që ai ka marrë dy hyrje, dy apartamente, dy dyqane, dy garazhde, dmth. Pjesën e mamasë time dhe pjesën e vet. Ai mirë është që t’i bëj ysmet pjesën së vet, të babait të tij dhe unë të nënës time, pse jo. Mua nëna ime më ka vdekur në mes të ujit se çfarë binte jashtë u fuste brenda. Mamaja ishte shtrirë aty, mirëpo nuk do t’ia dijë njeri. Ai i kishte bërë planet. Unë nuk i dija planet e tij. Sepse nuk më doli asnjëherë në skenë, që të më thoshtë këtu – këtu puna.
Anila Hoxha: Tani që ke mësuar se çfarë është testamenti dhe çfarë është dëshmia e trashëgimisë, vetë ke përgatitur një testament për fëmijët e tu?
Hava Agallari: Jo, nuk kam përgatitur, të them të drejtën. Sepse nuk kam mbaruar punë që çdo gjë të jetë e imja dhe pastaj çdo gjë t’a ndaj.
Anila Hoxha: Sa i rëndësishëm është ky dokument? Tani që ke testamentin e nënës dhe e ruan, e ke regjistruar diku? Ku e ke çuar?
Hava Agallari: Dokumentin e ruaj aty. Është i regjistruar në hipotekë.
Anila Hoxha: Të tha vetë nëna “hajde të shkojmë që të t’a kaloj ty”?
Hava Agallari: Po, po. Ishte në gjendje, ishte mirë.
Anila Hoxha: Çfarë të tha?
Hava Agallari: “Do t’a lëj ty sepse këtu u pleqërova unë dhe babai yt. Edhe do t’a lëj ty”. Unë kam punuar 41 vjet, më janë njohur 36 vjet.
Anila Hoxha: Çfarë ke punuar?
Hava Agallari: Në agjenci funerale.
Anila Hoxha: Kur mësove që nëna kishte hedhur dorë nga trashëgimia, fillimisht e besove apo nuk e besove fare?
Hava Agallari: Që ka hequr dorë?! Absolutisht, që nuk e besova. E njoh shumë mirë nënën time. Ajo të bënte copë për ne. Ajo për mua jetën jepte. Unë kur vija nga puna më dilte tek porta(qan), “t’a ndjeva erën thoshte. Ta ndjeva erën”. Çfarë të bëj?!
Anila Hoxha: Gjithçka është false dhe ju nuk keni asnjë mundësi si të hetohen këta persona, ngaqë kanë ndërruar jetë apo…?
Hava Agallari: Unë si kam parë ndonjëherë në derë ata. Nënën time se shikonin një herë, ka qenë e vuajtur, jetime. E martuar 13 vjeçe. E ka rritur gjyshja ime.
Anila Hoxha: Të kishte lënë amanet?
Hava Agallari: “Çdo gjë timen, të m’i dalësh zot ti”, më thoshte gjithmonë. Gjithmonë.
Anila Hoxha: Pse t’a thoshte këtë gjë? Si ka mundësi?
Hava Agallari: Sepse isha më e vogla, isha në shkollë, të tjerat ishin të martuara.
Anila Hoxha: Po prapë është e vështirë që ti ke njerëzit e mamasë tënde dhe pse ajo u rrit jetime dhe të jeni në këtë luftën e pazgjidhur? Apo janë çështje të pazgjidhura ndër vite dhe pastaj kulmojnë këtu tek testamenti?
Hava Agallari: Çfarë të të them?! Ligji duhe të veprojë për këto gjëra. Secili duhet t’i japi atë që i takon. Se më takon mua, pse t’a marri ai tjetri. Ose i takon atij pse ta marr unë?! Është e atij.
Anila Hoxha: Faleminderit.
Me ne është Alban Duraj avokat, që thotë se falsifikimet janë problem më i madh.
Alban Duraj – avokat
Anila Hoxha: Në çfarë pike është hetimi dhe përse është kaq e vështirë që të zbulohet një dokument i falsifikuar?
Alban Duraj: Mendoj që kjo është çështje vullneti sesa çështje vështirësie përsa i përket zgjidhjes së këtij kazusi.
Anila Hoxha: Por, avokat shkresat tregojnë se një nga personat që është denoncuar ka ndërruar jetë, që është pjesë e kësaj skene dhe me këtë argument prokuroria ngre duart dhe thotë që nuk mund të hetojmë sepse i dyshuari ka ndërruar jetë. Ju thoni me këtë se ndërkohë duhet të hetoheshin edhe noterët të cilët ishin pjesë dhe firmosën një dokument ku personi që ishte pjesë e trashëgimisë nuk ka qenë i pranishëm?
Alban Duraj: Jo, vetëm noteri. Por, kjo mendoj që është edhe një përgjegjësi përsa i përket administratorit të shoqërisë i cili është pjesë në këtë bashkëpunim mes noterit dhe personit që ka ndërruar jetë. Ata të cilët e kanë kryer këtë vepër penale mbajnë përgjegjësi. Sepse aty është e zeza mbi të bardhë që kemi të bëjmë me trashëgimtarë të rregullt ligjorë të cilët e kanë të regjistruar emrin e tyre në certifikatën e pronësisë. Ndërkohë që prokuroria merr për bazë një dokument i cili nuk ka gjeneralitetet e të ndjerës, e cila pretendohet që ka hequr dorë nga prona dhe natyrisht që merr për bazë dhe një prokurë e cila nuk ekziston fare.
Anila Hoxha: Pse duhet të besojmë këtë version dhe nuk duhet të besojmë tjetër gjë, sikurse ka ndodhur në dhjetëra raste kur shumë gra kanë hequr dorë nga e drejta e trashëgimisë dhe ky mund të jetë pikërisht ai rast. Kur një grua, e ndjera në këtë rast, ka vendosur të heq dorë nga e drejta e trashëgimisë?
Alban Duraj: Rastet ekzistojnë. Por, fakti që nuk kemi një dokument të saktë nga ana ligjore, e para. E dyta, nëse kjo do ishte bërë nga ana e të ndjerës, atëherë do e kishte njoftuar palën që unë përfaqësoj se ajo jetonte me atë. Dua të theksoj, faktin që të dhënat e personit apo të së ndjerës e cila presupozohet që ka hequr dorë nga prona nuk janë të dhënat e saj. Kemi emrin e saj, por nuk e kemi mbiemrin e saj. Të dhënat e datëlindjes i kemi të gabuara. Kemi shumë elementë të cilët e bëjnë të pavlefshëm këtë akt. Është përpiluar nga noteri , natyrisht që noteri ka përgjegjësi për aktet të cilat ai i përpilon. Nuk mund të përpiloj një akt pa të dhënat e personit i cili e lëshon këtë akt me gabime të tilla.
Anila Hoxha: Avokat, çfarë duhet të kenë parasysh qytetarët në momentin që çelet një dëshmi trashëgimie nga njëra anë dhe e dyta kur ata janë personat që lënë një testament? Sepse po shikojmë në gjykatë prej disa vitesh, trashëgimtarë që kundërshtojnë dëshmitë e trashëgimisë.
Alban Duraj: Problemi kryesor është tek noterët. Ata janë garant i të gjithë veprimeve proceduriale, noteriale si përsa i përket hartimit të një testamenti dhe nga ana tjetër me ndryshimet e fundit të Kodit të Procedurës Civile, ata kanë të drejtë që të bëjnë edhe çeljen e dëshmisë së trashëgimisë.
Anila Hoxha: Pse kundërshtohet ky dokument në gjykatë?
Alban Duraj: Ky dokument kundërshtohet për shumë arsye. Pra, ne kemi parë për shumë raste kur noterët që mendoj se është gabim kryekëput i noterëve sepse ata janë garant i respektimit të ligjit. Pra, nëse do vijmë tek një testament, noteri duhet të garantohet njëherë përsa i përket aftësisë mendore apo psiqike të personit, i cili lëshon këtë testament.
Anila Hoxha: Noterët nuk e bëjnë sic duhet detyrën, duke firmosur dokumente, të cilët nuk përfaqësojnë vullnetin e dikujt i cili nuk është në gjendje për të përpiluar një dokument?
Alban Duraj: Ne kemi raste kur edhe firmën se ka lënë ai testatori, pra mund ta ketë bërë një nga fëmijët, ka lëshuar firmën. Pra, kemi raste gjyqësore të tilla. Kemi raste kur ai mund të ketë qenë i paaftë nga ana mendore apo nga ana psikologjike por thjesht noteri nuk e ka marrë atë raportin që e detyron ligji lidhur me anën psiqike. Natyrisht, përvec raportit është edhe kuptimi praktik që duhet të bëj noteri. Në momentin që i merr firmën duhet t’a pyesi, duhet të diskutojë me testatorin, pra ka shumë forma për të cilat noterin e detyron ligji por që nuk e bën. Kemi raste të tilla me qindra në gjykatë kur janë hedhur poshtë apo janë shpallur të pavlefshme nga ana e gjykatës.
Anila Hoxha: Cili është rasti më i rëndë që ju keni në mbrojtje, aktualisht?
Alban Duraj: Rasti më i rëndë është lidhur me një kontratë dhurimi në formën e testamentit, e cila është lëshuar nga një person, i cili është i paaftë nga ana mendore dhe ia ka dhuruar vëllait të vet. Dhe ne aktualisht jemi në gjykatën e apelit për të cilën presim të zhvillohet seanca gjyqësore.
Anila Hoxha: Pse dyshoni që nuk e vërtetë kjo kontratë? Vëllai për vëllain.
Alban Duraj: Nuk e ka zotësinë juridike për të vepruar. Pra, ne e kemi të provuar.
Anila Hoxha: Kush e kundërshton këtë gjë?
Alban Duraj: E kundërshton djali.
Anila Hoxha: Sa i takon çeljes së trashëgimisë. Natyrisht që me aktet ligjore në fuqi që nga 2013 e në vazhdim, kjo çështje zgjidhet para noterit. Cila është pika më e dobët e kësaj hallke në këndvështrimin tuaj?
Alban Duraj: Edhe këtu noterët shpeshherë gabojnë për shkaqe të përfitimit, qoftë të përfitimit ekonomik apo përfitimit që mund të kenë me palët.
Anila Hoxha: Faleminderit.
Po përse prindërit i përjashtojnë nga testament fëmijët e tyre? Noteri Fatmir Laçej, di arsyet dhe një ndër to është braktisja.
Fatmir Laçej – Noter
Anila Hoxha: Zoti Laçej, cilat janë problemet më të mëdha në këtë fushë, sa i takon testamenteve nga njëra anë dhe dëshmive të trashëgimisë nga ana tjetër? Që ju i vëreni në përditshmërinë tuaj?
Fatmir Laçej: Faktikisht, ajo që ne vërejmë sot është që testatori, pra trashëgimlënësi kryesisht për testamentet se përsa i përket dëshmive të trashëgimisë ligjore ato janë më të qarta. Përsa i përket lëshimit të vendimeve të trashëgimisë testamentare, këtu kemi edhe trashëgimlënës që ai thotë “dua t’ia lë bashkëjetueses”. Noteri e sqaron që bashkëjetuesja nuk mund të futet tek trashëgimtarët sepse ti mund të kesh edhe fëmijët e tu dhe fëmijët padushim që do të jenë ata që do të marrin sepse nuk mund të marrë bashkëjetuesja që nuk është as në përbërjen familjare të familjes së trashëgimlënësit. Për shembull kemi patur shumë raste që testatori i ka lënë bashkëjetueses së tij, bashkëjetuese të cilës megjithëse e ka të qartë që me Kodin e Familjes ekzistojnë dispozita për bashkëjetesën në Kodin Civil nuk kemi asgjë. Pra, nuk përfshihet bashkëjetuesja, tek radha e trashëgimtarëve dhe nuk futet fare si trashëgimtare. Pra, unë mund tju jap një rast konkret, një person i cili lëshoi një testament me akt notarial caktoi bashkëjetuesen, ndërkohë kishte një fëmijë. Fëmija nuk e kishte parë fare dhe meqënëse ai ka një fëmijë ligjor, biologjik, atëherë unë duhet të marr trashëgiminë dhe faktikisht.
Anila Hoxha: Nuk prek kjo vullnetin e testatorit?
Fatmir Laçej: Patjetër që e prek dhe kjo është arsyeja që një nga kërkesat kryesore sot është që të përfshihet edhe bashkëjetuesja tek trashëgimtarët në të gjitha rastet. Sepse mendoni ju që ka persona që një bashkëjetesë prej 20 vitesh, nuk ka bërë asnjë dokument nuk ka bërë asnjë regjistrim dhe në fund kur trashëgimlënësi e shikon që është kjo i ka shërbyer, është kujdesur për të, që ka jetuar nuk kanë fëmijë, ia lë bashkëjetueses, por ai testament del i pavlefshëm.
Anila Hoxha: Për çfarë i përjashtojnë nga e drejta e testamentit më së shumti shtetasit shqiptarë, anëtarët e familjes së tyre?
Fatmir Laçej: Nëpër testamente mund të themi që ekziston një trashëgimlënës apo trashëgimlënëse që kanë një fëmijë, i cili në vitet e fundit të jetës së tyre është kujdesur për to, ka bërë çmos që ata të kenë një jetë normale, që të mos iu mungojë gjë dhe në shumicën dërrmuese ata ia lënë këtij fëmije. Ndërkohë, që ka patur edhe raste kur fëmijë të tjerë nuk janë sjellur si duhet me to, nuk kanë qenë korrekt, qoftë edhe në telefon, nuk i kanë marrë, atëherë ky trashëgimlënës cakton një nga fëmijët e tij duke përcaktuar në testament që përjashton të gjithë të tjerët. Por ajo që ka bërë me frikë pak qytetarët dhe që e mendojnë shpesh është fakti i rezervës ligjore. Është neni 379 të Kodit Civil.
Anila Hoxha: Në lidhje me qëndrimin e prindërve për t’i përjashtuar fëmijët që i braktisën sepse kjo n’a la të kuptohet në momentin që ne po diskutojmë… Më së shumti janë prindër të cilët përjashtojnë nga testamenti fëmijët që i kanë braktisur dhe më tej…
Fatmir Laçej: Kemi edhe raste direkte kur një fëmijë është shpallur i padenjë, është shpallur i padenjë me vendim gjykate dhe në rastin konkret është shumë e qartë që ky fëmijë është shpallur i padenjë dhe janë edhe rastet e padenjësisë kur ka tentuar të vrasë një nga prindërit kur ka bërë një kallëzim për prindërin, ka edhe disa dispozita të tjera për këtë qëllim.
Anila Hoxha: Aktet e dhunës?
Fatmir Laçej: Aktet e dhunës janë të përfshira. Aktet e dhunës, në rastet se personi nuk është shpallur i padenjë, nuk mund t’a përfshish edhe në radhët e trashëgimtarëve.
Anila Hoxha: “Shpallje e padenjë” cilësohet kështu nga gjykata?
Fatmir Laçej: Vetëm me vendim gjykate, por ka edhe raste të cilat i përcakton Kodi Civil që mund të jetë shpallur i padenjë me vendim gjykate, ndërsa testatori, pra trashëgimlënësi mund të përcaktojë fëmijën e tij qoftë edhe i padenjë duke thënë “meqënëse ka një vendim gjykate, unë e di këtë fakt por dëshiroj që tia lë këtij fëmijë”. Dhe vullneti i tij zbatohet. Por, në rastet kur ai nuk e përcakton këtë në testament, atëherë ai nuk përfiton nga trashëgimia.
Anila Hoxha: Çfarë shkon në gjykatë?Dhe çfarë zgjidh noteri?
Fatmir Laçej: Noteri në radhë të parë zgjidh të gjitha çështjet e trashëgimisë. Dmth. tek zyra noteriale ku është lëshuar testamenti aty po do të bëhet edhe lëshimi i dëshmisë së trashëgimisë testamentare. Është ai noter që do të lëshoj vendimin, por ka raste që një qytetar mund të ketë bërë tre testamente dhe zyra noteriale e fundit ku është bërë testamenti do të përfshijë edhe testamente e tjera, të cilat tek noterët, tek zyra noteriale ku janë bërë do tju merret vetëm procesverbali i celjes së testamentit dhe dokumentacioni do t’i dërgohet zyrës noteriale të fundit që ka bërë testamentin.
Anila Hoxha: Tre testamente nga i njëjti individ?
Fatmir Laçej: Nga i njëjti individ. Ka patur edhe më shumë, në kohë të ndryshme. Noterët janë shumë të kujdesshëm, kanë përgjegjësi civile ndaj qytetarëve edhe kur lëshojnë testamentet, edhe kur redaktojnë testamentet apo kur lëshojnë vendime por është e rëndësishme që ligji iu ka dhënë të drejtën noterit që edhe për gabime të bëra në dëshminë e trashëgimisë testamentare edhe në ndarjen e pjesëve të bëj një dëshmi të dytë ku të bëj edhe korrigjimin.
Anila Hoxha: Në gjykatë kemi parë raste kur noteri ka noterizuar një testament pavarësisht se ai që ka lënë testamentin ishin në gjendje të pandërgjegjshme.
Fatmir Laçej: Janë raste të rralla, në fakt. Ka shumë avokatë që duan të përfitojnë edhe nga mundësia që iu jep edhe profesioni i tyre dhe nga klientela që kanë dhe fillon gjëja e parë, që personi ka qenë 80 vjeç, noteri detyrimisht ka detyrimin ligjor të marrë një raport mjeko-ligjor. Por, në fakt nuk është ky detyrim. Noteri është shumë i vëmendshëm. Unë mund tju them nga eksperienca ime personale kur kam vajtur për të marrë, për të redaktuar një akt noterial për testamentin edhe në shtëpi edhe familjarët i kanë thënë “ja erdhi doktori për të të shëruar”. Kam thënë “zotëri dua të bisedoj me testatoren në mënyrë që të di gjendjen e saj mendore” dhe kur kam verifikuar që testatorja nuk është në gjendje të kuptojë rëndësinë e aktit që po bënte, atëherë menjëherë i kam uruar shëndet dhe jam larguar. Dhe të njëjtën gjë bëjnë edhe noterët e tjerë. Ka familjarë të cilët kontestojnë testamentet në kuadrin e kësaj, nëna nuk ka qenë në gjendje të mirë mendore por edhe nga libreza mjekësore që ka personi, të gjitha. Kur shkon në gjykatë verifikohet se nuk mund të ketë qenë çështja mendore apo një demencë e theksuar por ka vuajtur nga hipertensioni apo nga diçka tjetër. Gjë që nuk e bën noterin të kundërshtojë testatorin apo testatoren të lëshojë një testament.
Anila Hoxha: Cilat kanë qenë testamentet më të çuditshme që nuk kanë lidhje me pasuritë? Keni testamente që nuk kanë lidhje me pasuritë?
Fatmir Laçej: Që nuk ka lidhje me pasuritë, ka. Ka psh. mund të them psh. një të drejtë autori, mund të them dikush kishte albume të jashtëzakonshme të caktuara në fusha të ndryshme dhe ia linte njërit prej fëmijëve ose në rastin konkret që unë kam patur vetëm me këto. Por, janë të pakta.
Anila Hoxha: Sa dëshmi testamenti shqyrtohen në vit nga Dhoma Kombëtare e Noterisë?
Fatmir Laçej:Vendimet të trashëgimisë testamentare janë kryer 9700.
Anila Hoxha: Sa prej tyre kanë shkuar në gjykatë nga këto 9700 testamente?
Fatmir Laçej:Unë mund të them jashtëzakonisht pak. Për mua janë më shumë problematika të brendshme familjare sesa problematika me noterin.
Anila Hoxha: Faleminderit zoti Laçej.
Ky ishte episodi i 10 “ Amanet me testament”. Së bashku do takohemi në 31 gusht. Mirë u dëgjofshim.
*Ky shkrim është pjesë e projektit që mbështetet financiarisht nga Zyra e Marrëdhënieve me Publikun e Ambasadës së SH.B.A. në Tiranë. Opinionet, gjetjet, konkluzionet dhe rekomandimet e shprehura janë të autor-it/ve dhe nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht ato të Departamentit të Shtetit.
