Kur presidenti i SHBA, Joe Biden kaloi nëpër Kiev në shkurt 2023 në një vizitë të befasishme për të treguar solidaritet me Volodymyr Zelensky, homologun e tij ukrainas, sirenat ajrore po binin. “Ndjeva diçka… më fort se kurrë më parë,” kujtoi ai më vonë. “Amerika është një fener për botën.”
Bota tani pret të shohë se kush do të marrë përgjegjësinë për këtë fener të vetëquajtur, pasi amerikanët të bëjnë zgjedhjen e tyre në zgjedhjet presidenciale të javës së ardhshme.
A do të vazhdojë Kamala Harris në gjurmët e Bidenit me bindjen e saj se “në këto kohë të pazgjidhura, është e qartë se Amerika nuk mund të tërhiqet”? Apo do të jetë Donald Trump me shpresën e tij se “amerikanizmi, jo globalizmi” do të udhëheqë rrugën?
Ne jetojmë në një botë ku vlera e ndikimit global të SHBA-së është në pikëpyetje. Fuqitë rajonale po shkojnë në rrugën e tyre, regjimet autokratike po bëjnë aleancat e tyre dhe luftërat shkatërruese në Gaza, Ukrainë dhe gjetkë po ngrenë pyetje të pakëndshme për vlerën e rolit të Uashingtonit. Por Amerika ka rëndësi për shkak të fuqisë së saj ekonomike dhe ushtarake dhe rolit të saj kryesor në shumë aleanca.
Fuqia ushtarake
“Unë nuk mund t’i injoroj këto paralajmërime,” thotë Rose Gottemoeller, ish-zëvendës sekretare e përgjithshme e NATO-s. “Donald Trump është makthi i Evropës, me jehonën e kërcënimit të tij për t’u tërhequr nga NATO në veshët e të gjithëve .”
Shpenzimet e mbrojtjes së Uashingtonit arrijnë në dy të tretat e buxheteve ushtarake të 31 anëtarëve të tjerë të NATO-s. Përtej NATO-s, SHBA shpenzon më shumë për ushtrinë e saj sesa 10 vende së bashku, përfshirë Kinën dhe Rusinë.
Trump mburret se po luan lojëra të forta për të detyruar vendet e tjera të NATO-s të përmbushin objektivat e tyre të shpenzimeve, që është 2% e PBB-së së tyre – vetëm 23 nga vendet anëtare e kanë arritur këtë objektiv në 2024. Por deklaratat e tij të çrregullta ende janë të dobëta.
Nëse Harris fiton, zonja Gottemoeller beson se “Nato pa dyshim do të jetë në duart e mira të Uashingtonit”. Por edhe atje ajo ka një paralajmërim. “Ajo do të jetë e gatshme të vazhdojë të punojë me NATO-n dhe Bashkimin Evropian për të arritur fitoren në Ukrainë, por ajo nuk do të tërhiqet nga presioni [shpenzimi] ndaj Evropës”.
Por ekipi i Harris në Shtëpinë e Bardhë do të duhet të qeverisë me Senatin ose Dhomën, të cilat së shpejti mund të jenë në duart e republikanëve dhe do të jenë më pak të prirur për të mbështetur luftërat e huaja sesa homologët e tyre demokratë. Ekziston një ndjenjë në rritje se pa marrë parasysh se kush bëhet president, presioni mbi Kievin do të rritet për të gjetur mënyra për të dalë nga kjo luftë, pasi ligjvënësit amerikanë po ngurrojnë gjithnjë e më shumë të miratojnë paketa të mëdha ndihme.
Çfarëdo që të ndodhë, zonja Gottemoeller thotë: “Unë nuk besoj se NATO duhet të shpërbëhet”. Evropa do të duhet të “ecë përpara për të udhëhequr”.
Kriza klimatike
“Zgjedhjet në SHBA janë jashtëzakonisht të rëndësishme jo vetëm për qytetarët e saj, por për të gjithë botën për shkak të imperativit urgjent të krizës së klimës dhe natyrës,” thotë Mary Robinson, kryetare e Pleqve, një grup liderësh botërorë të themeluar nga Nelson Mandela dhe ish-president i Irlandës dhe Komisioneri i Lartë i OKB-së për të Drejtat e Njeriut.
“Çdo pjesë e një shkalle ka rëndësi për të shmangur ndikimet më të këqija të ndryshimeve klimatike dhe për të parandaluar një të ardhme ku uraganet shkatërruese si Milton janë normë,” shtoi ajo.
Por, ndërsa uraganet Milton dhe Helene u tërbuan, Trump përqeshi planet dhe politikat mjedisore për t’u përballur me këtë emergjencë klimatike si “një nga mashtrimet më të mëdha të të gjitha kohërave”. Shumë presin që ai të tërhiqet nga marrëveshja e klimës e Parisit e vitit 2015, siç bëri në mandatin e tij të parë.
Megjithatë, zonja Robinson beson se Trump nuk mund ta ndalojë vrullin që tani po grumbullohet. “Ai nuk mund të ndalojë tranzicionin energjetik të SHBA-së dhe të heqë miliarda dollarë subvencione të gjelbra… as nuk mund të ndalojë lëvizjen e palodhshme jo-federale të klimës.”
Ajo gjithashtu i kërkoi Harris, e cila ende nuk e ka forcuar qëndrimin e saj, të përshpejtohet “për të treguar lidership, për të ndërtuar mbi momentin e viteve të fundit dhe për të nxitur emetuesit e tjerë të mëdhenj të rrisin ritmin”.
Udhëheqja humanitare
“Rezultati i zgjedhjeve në SHBA ka një rëndësi të madhe, duke pasur parasysh ndikimin e pashembullt që Shtetet e Bashkuara kanë, jo vetëm përmes fuqisë së tyre ushtarake dhe ekonomike, por përmes potencialit të saj për të udhëhequr me autoritet moral në skenën globale,” thotë Martin Griffiths, një veteran ndërmjetësues konflikti, i cili deri vonë ishte Nënsekretari i Përgjithshëm i OKB-së për Çështjet Humanitare dhe Koordinatori i Ndihmës Emergjente.
Ai sheh dritë më të madhe nëse Harris fiton dhe thotë se “një rikthim në presidencën e Trumpit i shënuar nga izolacionizmi dhe unilateralizmi, ofron pak, por një thellim të paqëndrueshmërisë globale”.
Por ai ka kritika gjithashtu për administratën Biden-Harris, duke përmendur “ngurrimin” e saj mbi situatën e përkeqësuar në Lindjen e Mesme.
Bosët e agjencive të ndihmës kanë dënuar vazhdimisht sulmin vrastar të Hamasit të 7 tetorit ndaj civilëve izraelitë. Por ata gjithashtu i kanë bërë thirrje në mënyrë të përsëritur SHBA-së që të bëjë shumë më tepër për t’i dhënë fund vuajtjes së thellë të civilëve në Gaza si dhe në Liban.
Biden dhe zyrtarët e tij të lartë vazhdimisht bënin thirrje për më shumë ndihma që të derdheshin në Gaza dhe ndonjëherë bënë ndryshim. Por kritikët thonë se ndihma dhe presioni nuk ishin kurrë të mjaftueshme. Një paralajmërim i kohëve të fundit se një pjesë e ndihmës jetike ushtarake mund të ndërpritet e shtyu vendimin deri pas zgjedhjeve në SHBA.
SHBA është donatori i vetëm më i madh kur bëhet fjalë për sistemin e OKB-së. Në vitin 2022, ajo siguroi një rekord prej 18.1 miliardë dollarë (13.9 miliardë paund).
Por në mandatin e parë të Trump, ai hoqi fondet për disa agjenci të OKB-së dhe u tërhoq nga Organizata Botërore e Shëndetësisë. Donatorë të tjerë u përpoqën për të mbushur boshllëqet – gjë që Trump donte të ndodhte.
Por Griffths ende beson se Amerika është një fuqi e domosdoshme.
“Në një kohë konflikti dhe pasigurie globale, bota dëshiron që SHBA të përballet me sfidën e udhëheqjes së përgjegjshme dhe parimore… Ne kërkojmë më shumë. Ne meritojmë më shumë. Dhe ne guxojmë të shpresojmë për më shumë.
Marrë me shkurtime nga BBC
