Çdo planet në sistemin tonë diellor është në thelb i rrumbullakët. Por jashtë në univers, a ka ndonjë planet që nuk është sferik? Teknikisht, planetët janë të rrumbullakët, sipas përkufizimit; ata duhet të kenë masë të mjaftueshme për të prodhuar gravitetin e nevojshëm për ta tërhequr veten në një formë sferike.
“Në fakt, një nga specifikimet për të qenë planet është se ata kanë masë të mjaftueshme që i bën ata të rrumbullakosura,” tha për Live Science Susana Barros, një studiuese e lartë në Institutin e Astrofizikës dhe Shkencave Hapësinore në Portugali.
Por kjo nuk do të thotë domosdoshmërisht se planetët janë sfera perfekte.
Ne i quajmë ato të rrumbullakëta, por ato nuk janë me të vërtetë të rrumbullakëta, duke përfshirë Tokën tonë,” tha për Live Science Amirhossein Bagheri, një studiues i shkencës planetare dhe gjeofizikës në Institutin e Teknologjisë në Kaliforni.
Toka dhe planetët si ajo shpesh kanë një fryrje rreth ekuatorit të shkaktuar nga forca centrifugale, forca e jashtme e përjetuar nga një objekt që rrotullohet. Në Tokë, fryrja është e lehtë, por domethënëse: Për shkak të ndryshimeve në forcën centrifugale dhe distancës nga qendra e Tokës, gjërat peshojnë rreth 0.5% më pak në ekuator sesa në pole.
Por ky efekt mund të jetë dramatik në rrethanat e duhura. “Nëse planeti rrotullohet shumë shpejt, polet do të rrafshohen,” tha Barros, duke çuar në një formë të shtypur, të ngjashme me futbollin. Forca centrifugale nuk është e vetmja forcë që mund të ndryshojë formën e një planeti. “Nëse trupi është mjaft afër yllit pritës, atëherë këto forca gravitacionale që veprojnë në trup bëhen aq të mëdha sa planeti zgjatet,” tha Bagheri.
Një trup i tillë është ekzoplaneti WASP-103 b, një gjigant gazi dy herë më i madh se Jupiteri dhe 1.5 herë masa e tij që rrotullohet rreth një ylli gati dy herë më të madh se dielli. WASP-103 b është gjithashtu “me të vërtetë, shumë afër yllit”, tha Barros. Kjo ndryshon formën e saj.
Ka një ekuilibër midis forcës së gazit që quhet ekuilibër hidrostatik, që dëshiron të zgjerojë planetin… dhe forcës së tërheqjes gravitacionale. Kjo tërheqje nga ylli pritës çon në një planet që është “në formë loti”, tha Barros.
Ky deformim mund të ndryshojë edhe mënyrën se si planeti rrotullohet. Nëse një planet fillon me një fryrje të theksuar drejt yllit pritës dhe vazhdon të rrotullohet normalisht, “atëherë kjo fryrje nuk do të ishte gjithmonë në të njëjtin vend,” tha Barros.
Lëvizja e kësaj fryrje rreth planetit ndërsa rrotullohet përdor shumë energji. “Pra, ata fillojnë kështu, por më pas, shumë shpejt, ata do të rreshtohen,” tha Barros. Planeti mbyllet në mënyrë të baticës me yllin e tij pritës, me të njëjtën anë të planetit përballë yllit në çdo kohë.
Për më tepër, WASP-103 b po rrotullohet jashtëzakonisht shpejt rreth yllit të tij, duke çuar në një rrafshim të poleve të tij, tha Barros. Rezultati është një planet shumë i shtrydhur. Por edhe një sferë e shtypur është ende kryesisht sferike. Disa shkencëtarë kanë parashtruar mundësinë e një planeti toroidal ose në formë donuti. Kjo hipotetikisht mund të ndodhte nëse një planet do të rrotullohej mjaft shpejt që forca centrifugale e jashtme të tejkalonte forcën e gravitetit që tërheq masën e planetit drejt qendrës së tij.
Por një planet toroidal nuk është vërejtur kurrë dhe nuk ka gjasa të jetë në të ardhmen e afërt. “Është më shumë fantashkencë sesa shkencë,” tha Bagheri.
